صادرات، به دلیل اینکه با وارد کردن ارز به کشور، همراه بوده، نقش بسیار مهمی در رشد و پیشرفت اقتصاد یک کشور دارد؛ با این وجود، در سال های اخیر، گاه در مواردی، صادرات کالا از سوی برخی از صادرکنندگان، با واردات ارز همراه نبوده که این امر، مورد توجه دولت ها قرار گرفته است.

در جهت حل این مشکل، بانک مرکزی، در سال هزار و سیصد و نود و هفت، دستور العمل نحوه بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور را تصویب نمود که به موجب آن، صادرکنندگان، ملزم شده تا از طریق سامانه نیما و طبق مقررات نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، برای رفع تعهدات ارزی خود اقدام نمایند؛ در غیر این صورت، حق برخورداری از معافیت های مالیاتی را نخواهند داشت. 

لذا، با توجه به اهمیت این مساله برای صادرکنندگان، در مقاله حاضر، ابتدا به این سوال پاسخ داده که منظور از رفع تعهدات ارزی چیست؟ و در ادامه، پس از معرفی سامانه نیما، مهلت، نحوه و روش های انجام آن را توضیح داده و در پایان، در مورد بخشنامه رفع تعهدات ارزی سال ۱۴۰۱، صحبت خواهیم کرد.

منظور از رفع تعهدات ارزی چیست؟

بر خلاف واردات کالا و خدمات به کشور که موجب خروج ارز از کشور شده، صادرات کالا و خدمات به کشورهای دیگر، موجبات ورود ارز به اقتصاد کشور را فراهم کرده که خود از مهم ترین عوامل رشد و شکوفایی اقتصاد کشور می باشد. 
مطابق ماده ۱۴۱ قانون مالیات های مستقیم، صد در صد درآمد به دست آمده از صادرات کالا و خدمات، از معافیت مالیاتی، برخوردار شده و این درصد، برای صادرات مواد خام، ۲۰ درصد می باشد.

با این وجود، یکی از مشکلاتی که در سال های اخیر، در رابطه با صادرات و بحث ورود ارز به کشور و زنجیره اقتصاد داخلی، وجود داشته، این مساله بوده که گاهی از جانب بعضی از صادرکنندگان، صادرات کالا به خارج از کشور، با واردات ارز به داخل، همراه نبوده است.

این مساله در سال های اخیر، با توجه به اینکه صادرکنندگان از انواع مشوق های دولتی، مانند معافیت مالیاتی برخوردار بوده و همچنین، نظر به اینکه موجب خروج بخشی از کالا و خدمات تولیدی از کشور شده اما با ارز وارد شده، جایگزین نشده است، مشکلاتی را برای دولت و اقتصاد ایجاد کرده است.

لذا، در چند سال گذشته، قوانین و مقررات متعددی، با هدف مقابله با این اقدام غیرقانونی برخی از صادرکنندگان، از سوی دولت، تصویب و اجرا شده که هر کدام، سعی نموده اند تا با پیش بینی ضمانت اجراهای قانونی، با این مشکل، به نحو موثری، برخورد کنند.

به همین دلیل، در سال هزار و نود هفت، بانک مرکزی، اقدام به صدور دستورالعملی نمود که تحت عنوان (دستور العمل نحوه بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور ) شناخته می شود.

مطابق این دستورالعمل، صادرکنندگان کالا و خدمات، جهت برخورداری از معافیت های مالیاتی پیش بین شده در قانون مالیات های مستقیم، ملزم هستند تا تعهدات ارزی خود را رفع نموده و ارز حاصل از صادرات را طبق نحوه دستورالعمل، به چرخه اقتصادی کشور برگردانند.

همچنین، در قسمت ۵ بند (ع) تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۴۰۱ کشور، برخورداری از معافیت مالیاتی صادرات، مشروط به این شرط، شده است که ارز حاصل از صادرات، طبق نحوه مقرر قانونی، به چرخه اقتصادی کشور بازگردد و مراحل مربوط به نحوه رفع تعهدات ارزی، در مهلت مقرر و از طریق سامانه مربوطه، انجام گیرد.

با این توضیح که اگرچه، صادرکنندگان، معاف از مالیات بوده، اما مالیات صادرات این اشخاص در هنگام صادرات از طریق گمرک وصول می شود؛ لیکن، این افراد می توانند با بازگرداندن ارز حاصل از صادرات و رفع تعهدات ارزی خود، از طریق سامانه مربوطه، برای بازپس گیری مالیات پرداخت شده، طبق نحوه مقرر قانونی، اقدام نمایند.

در این راستا، در سال هزار و چهارصد، بسته سیاستی برگشت ارز حاصل از صادرات، توسط کمیته ماده (۲) شورای عالی هماهنگی اقتصادی، به تصویب رسید که مطابق آن، صادرکنندگان می توانند در مهلت های مقرر قانونی، با بازگردانی ۹۰ درصد ارزش پروانه های صادراتی اعلامی توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران، به چرخه اقتصادی کشور، برای رفع تعهدات ارزی خود اقدام نمایند.

بنابراین، در پاسخ به این سوال که منظور از رفع تعهدات ارزی چیست؟ باید گفت، منظور از رفع تعهدات ارزی صادرات، آن است که صادرکنندگان، درصد خاصی از ارز حاصل از صادرات را ، با استفاده از یکی از روش های نحوه تعیین شده توسط دولت و در مهلت مقرر قانونی، به چرخه اقتصاد کشور بازگردانند. پس از انجام یکی از روش های رفع تعهدات ارزی، صادرکنندگان قادر خواهند بود تا از طریق سامانه مربوطه، برای رفع تعهدات ارزی و بازپس گیری مالیات پرداخت شده، اقدام نمایند.

روش های رفع تعهدات ارزی

برای اینکه صادرکنندگان، قادر بوده تا برای رفع تعهدات ارزی خود و برخورداری از معافیت مالیاتی مربوطه، اقدام نمایند، لازم است تا مطابق دستورالعمل نحوه رفع تعهدات ارزی، از طریق یکی از روش های قانوین و در مهلت مقرر، ارز حاصل از صادرات را به چرخه اقتصاد کشور بازگردانند. 
لذا، در این بخش، به توضیح روش های نحوه رفع تعهدات ارزی پرداخته که مطابق بسته سیاستی برگشت ارز حاصل از صادرات، مصوب کمیته ماده (۲) شورای عالی هماهنگی اقتصادی، به شرح زیر می باشد:

فروش ارز حاصل از صادرات، در قالب حواله در سامانه نیما

انتقال ارز حاصل از صادرات، به بانک‌ ها و صرافی‌ های مجاز، به صورت اسکناس

انجام واردات در مقابل صادرات صورت گرفته

انتقال ارز حاصل از صادرات به شخص دیگر

بازپرداخت دیون تسهیلات ارزی که از بانک ها و موسسات مالی و اعتباری، فاینانس، حساب ذخیره ارزی و صندوق توسعه ملی، قرض گرفته شده است.

سامانه ارز مسافرتی، سامانه ای بوده که که از طریق آن، افراد، می توانند برای ثبت نام و دریافت ارز، به میزان محدود و با نرخ قیمت دولتی، اقدام نمایند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه، مطالعه مقاله زیر توصیه می شود. بیشتر بخوانید : سامانه ارز مسافرتی

سامانه رفع تعهدات ارزی

یکی از سوالات مهمی که در رابطه با نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، مطرح می شود، این مساله بوده که آیا نحوه رفع تعهدات ارزی، به صورت اینترتی و از طریق سامانه یا سایت خاصی نیز امکان پذیر می باشد یا خیر؟ و به عبارت دیگر، آدرس سامانه رفع تعهدات ارزی صادرات چیست؟

یکی از مهم ترین روش های نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، فروش ارز حاصل از صادرات، در قالب حواله در سامانه نیما بوده؛ اما از انجا سامانه نیما، از طریق سامانه جامع تجارت ایران، به آدرس اینترنتی ntsw.ir برای متقاضیان، قابل دسترسی بوده، بنابراین، در پاسخ به این سوال که سامانه رفع تعهدات ارزی صادرات چیست، باید گفت، سامانه جامع تجارت، به آدرس اینترنتی ntsw.ir همان سامانه رفع تعهدات ارزی می باشد.

نحوه و مراحل رفع تعهدات ارزی

پس از اینکه صادرکنندگان، برای پرداخت مالیات صادرات خود اقدام نمودند، لازم است تا جهت استرداد این مالیات، برای رفع تعهدات ارزی خود اقدام نمایند. نحوه رفع تعهدات ارزی، از چند روش، امکان پذیر بوده که این روش ها عبارتند از:

فروش ارز حاصل از صادرات، در قالب حواله در سامانه نیما

انجام واردات در مقابل صادرات صورت گرفته

انتقال ارز حاصل از صادرات به شخص دیگر

بازپرداخت دیون تسهیلات ارزی که از بانک ها و موسسات مالی و اعتباری، فاینانس، حساب ذخیره ارزی و صندوق توسعه ملی، قرض گرفته شده است.

انتقال ارز حاصل از صادرات، به بانک‌ ها و صرافی‌ های مجاز، به صورت اسکناس.

از آنجا که در میان روش های نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، روش اول، یعنی فروش ارز حاصل از صادرات، در قالب حواله در سامانه نیما، به روش اینترنتی و غیر حضوری، برای متقاضیان، امکان پذیر بوده، در این بخش، به توضیح نحوه و مراحل رفع تعهدات ارزی، از طریق سامانه نیما پرداخته که مطابق راهنمای تصویری زیر می باشد:

به منظور ورود به سامانه نیما و انجام مراحل نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، مرورگر دستگاه خود را باز کرده و آدرس سامانه جامع تجارت، یعنی ntsw.ir را جست و جو کنید تا مطابق تصویر زیر وارد سامانه شوید. پس از ورود به سامانه، بر روی دکمه ورود در بالا سمت چپ، کلیک نمایید.

اکنون، نام کاربری و کلمه عبور خود را وارد کرده و بر روی دکمه ورود کلیک کنید.

دراین مرحله از مراحل نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، از منوی عملیات ارزی و سپس، زیر منوی مدیریت عملیات ارزی، بر روی گزینه فروش ارز کلیک نمایید.

در صفحه جدید، دکمه ایجاد عرضه جدید را بزنید. 

اکنون، می توانید مشخصات مربوط به ارزی که قصد فروش آن را دارید، در کادرهای مربوطه وارد کرده و در پایان، دکمه ثبت و تمام را کلیک نمایید.

اکنون، به منظور پیگیری فروش ارز، در قسمت عرضه ها و از ردیف مربوط به معامله خود در جدول پایین صفحه، بر روی دکمه جزئیات، درردیف معامله کلیک کنید تا اگر پیشنهاد خرید ارز متعلق به شما از سوی یک صرافی، ثبت شده، آن را مشاهده کنید.

در این مرحله از مراحل نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، می توانید با وارد کردن اطلاعات مربوط به مبلغ ارزی که قصد فروش آن را دارید، نام بانک، شماره حساب، شماره شبا و نام صاحب حساب و در پایان، با کلیک بر روی دکمه انتخاب، پیشنهاد صرافی را قبول کنید.

در ادامه، در صفحه اصلی حساب کاربری خود، از قسمت معاملات و از جدول پایین صفحه، برروی دکمه جزئیات در ردیف معامله مد نظر خود کلیک کنید.

در صفحه جدید، اطلاعات واریز وجه حواله از سوی صرافی را ملاحظه می کنید؛ در صورتی که اطلاعات، مورد تایید شما می باشد، دکمه تایید صدور حواله ارزی را کلیک نمایید.

به این ترتیب، مراحل فروش ارز حاصل از صادرات، در قالب حواله در سامانه نیما، طبق روند قانونی نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، به اتمام رسیده و شما می توانید برای معافیت مالیاتی خود اقدام نمایید

مهلت رفع تعهدات ارزی

از آنجا که رفع تعهدات ارزی صادرات، دارای مهلت و بازه زمانی مشخصی بوده، یکی از سوالات مهم دیگری که در رابطه با نحوه رفع تعهدات ارزی مطرح می شود، این مساله بوده که مهلت رفع تعهدات ارزی و استفاده از مزایای آن، تا چه زمانی می باشد؟

در پاسخ به این سوال فوق باید گفت، در آخرین بسته سیاستی برگشت ارز حاصل از صادرات، مقرر شده که صادرکنندگان سال نود و هشت تا پایان تیرماه هزار و چهارصد و صادرکنندگان سال نود و نه تا پایان شهریور ماه هزار و چهارصد، برای رفع تعهدات، مهلت دارند و تا کنون، در مورد مهلت صادرکنندگان سال هزار و چهارصد و ۱۴۰۱ بسته سیاستی اعلام نشده است. اما طبق راهنمای رفع تعهدات ارزی منتشر شده از سوی بانک مرکزی ، مهلت رفع تعهدات ارزی، در سال ۱۴۰۱، تا حداکثر ۶ ماه از زمان صدور پروانه گمرکی می باشد.